Algemene voorwaarden zijn in het bedrijfsleven vaak een gegeven waar ondernemers liever niet te veel tijd aan besteden. Toch kunnen ze een wereld van verschil maken wanneer er geschillen ontstaan tussen zakelijke partijen. Dit artikel gaat specifiek in op de reflexwerking van algemene voorwaarden. De wettelijke kaders van de zwarte, grijze en blauwe lijst en de invloed op de onderhandelingspositie en juridische positie voor ondernemers.
Wat zijn Algemene Voorwaarden?
Algemene voorwaarden is een set regels of richtlijnen die de kaders vaststellen voor een zakelijke relatie. Deze kunnen variëren van betalingsvoorwaarden en levertijden tot clausules over aansprakelijkheid en geschillenbeslechting.
Lees meer over het gebruik en de valkuilen van algemene voorwaarden in ons uitgebreid artikel over “De valkuilen bij gebruik van Algemene Voorwaarden”.
Alleen bescherming voor consumenten?
In Artikel 6:237 van het Burgerlijk Wetboek staat de 'grijze lijst'. Deze lijst bevat clausules waarvan aangenomen wordt dat ze mogelijk niet zo vriendelijk zijn voor consumenten (dit noemen we; onredelijk bezwarend). De zwarte lijst (artikel 6:236 BW) bevat bedingen die meteen als onredelijk bezwarend worden beschouwd. Stel je voor, je hebt een lijst met mogelijke 'boosdoeners' in contracten. Maar het is niet zo zwart-wit. Alleen omdat een clausule op deze lijst staat, betekent niet automatisch dat deze onredelijk is. De partij die de algemene voorwaarden gebruikt, moet dan laten zien dat de clausule in kwestie niet onredelijk is.
Maar voor wie is deze grijze lijst en/of zwarte lijst nu eigenlijk bedoeld? Deze zijn opgesteld voor consumenten. Dus als je als persoon iets koopt of een dienst afneemt dan is deze lijst er om je te beschermen. Daarnaast is deze lijst soms ook bruikbaar voor kleine ondernemers door middel van de Reflexwerking.
Reflexwerking
Reflexwerking is eigenlijk een uitzondering waardoor in sommige gevallen de bepalingen in de zwarte en grijze lijst ook van toepassing is op een onderneming. Zodra de rechter bepaalt dat de reflexwerking van toepassing is, wordt getoetst of een beding onredelijk bezwarend is.
Dit is vooral belangrijk voor kleine ondernemers die vaak overeenkomsten aangaan met grotere bedrijven. In de praktijk betekent reflexwerking dat als een groot bedrijf voorwaarden heeft opgesteld die uiterst nadelig zijn voor het kleinere bedrijf, een rechter deze voorwaarden kan matigen of zelfs buiten toepassing kan laten.
De reflexwerking van algemene voorwaarden is in veel rechtsstelsels, waaronder die van Nederland, vastgelegd in de rechtspraak. In Nederland heeft de Hoge Raad bijvoorbeeld meermaals geoordeeld dat de algemene voorwaarden van een grotere partij niet zonder meer tegen een kleinere, zwakkere partij kunnen worden ingeroepen.
Gevolgen van een beroep op reflexwerking
Als een beroep op reflexwerking succesvol is, houdt dit in dat de persoon die een beding hanteert dat vermeld staat op de grijze of zwarte lijst moet bewijzen dat deze clausule onredelijk bezwarend is. Het uitgangspunt is dan dat deze clausule als onredelijk wordt beschouwd, tenzij het tegendeel kan worden bewezen. Lukt dat niet, dan wordt de clausule vernietigd.
Wanneer een beding wordt vernietigd, is deze met terugwerkende kracht nooit geldig geweest, wat betekent dat er geen beroep op kan worden gedaan. Deze ongeldigverklaring kan zowel door een rechter als door de tegenpartij worden uitgesproken, bijvoorbeeld door een schriftelijke mededeling aan de persoon die de algemene voorwaarden heeft opgesteld.
Naast de zwarte- en grijze lijst is er ook nog een blauwe lijst. De blauwe lijst is afkomstig van het Europees recht (Richtlijn 93/13/EEG). Een beding dat daarin is opgenomen is, net zoals in de grijze lijst, niet altijd onredelijk bezwarend. Dit wordt dan beoordeeld door de rechter omdat de omstandigheden in ieder geval anders kunnen zijn.
Wanneer ben je een “kleine ondernemer”?
Het is niet eenduidig aan te tonen wanneer je als ondernemer aanspraak kan maken op de reflexwerking. Bij de bepaling of een beding onredelijk bezwarend is, zal altijd rekening worden gehouden met omstandigheden van het concrete geval.
Dit is een open norm die weinig duidelijkheid en invulling geeft. Het begrip wordt met name in de rechtspraak verder geconcretiseerd. Het enkel zijn van “kleine ondernemer” is volgens het Hof in Den Bosch niet voldoende (o.a. ECLI:NL:HR:2016:996). Uit de rechtspraak volgt dat belangrijke omstandigheden bijvoorbeeld zijn:
Is de contractbepaling in kwestie gebruikelijk binnen de sector waarin de onderneming actief is;
Als een bepaling gebruikelijk is in die sector, wordt er onderzocht of deze is toegepast op een partij die buiten deze sector opereert;
Betreft het een ongebruikelijke of niet-alledaagse activiteit;
Heeft de onderneming juridische bijstand gehad;
Heeft de ondernemer geen of weinig personeel in dienst (minder personeel = minder administratieve/juridische kennis aanwezig).
Het effect van het bezwarende beding moet in principe voor een kleine ondernemer even zwaar vallen als dat dit voor een consument zou zijn.
De rechtspraak is een dynamische wereld die constant in verandering is, zorg er daarom voor dat je altijd op de hoogte bent van de meest recente uitspraken met betrekking tot reflexwerking.
Praktijkvoorbeeld
Stel je voor, een freelancer (zzp’er) sluit een overeenkomst met een multinational (een groot bedrijf) om bepaalde diensten aan te bieden. De algemene voorwaarden van de multinational bevatten een boetebeding dat aanzienlijke financiële sancties oplegt als de freelancer niet op tijd levert. Door onvoorziene omstandigheden kan de freelancer de deadline niet halen en dus niet nakomen wat afgesproken is. De multinational wil nu het boetebeding toepassen. In dit scenario zou een rechter kunnen besluiten dat het boetebeding niet automatisch van toepassing is op de freelancer. De rechter zou kunnen redeneren dat het beding onevenredig bezwarend is, gezien het verschil in onderhandelingskracht en de specifieke situatie die tot de vertraging heeft geleid.
Specifiek kan worden gekeken naar artikel 237 sub i van Boek 6 BW. Dit artikel heeft betrekking op het in rekening brengen van een geldsom aan bij beëindiging van de overeenkomst, tenzij het een redelijke vergoeding betreft voor geleden verlies of gederfde winst. Hoewel dit artikel niet precies hetzelfde is als een boetebeding voor het niet halen van een deadline, kan het wel worden gebruikt als een basis voor het argument dat financiële sancties redelijk moeten zijn en in verhouding moeten staan tot het geleden verlies of de gederfde winst.
Dit voorbeeld toont aan hoe de reflexwerking de “kleine” ondernemer kan helpen en in zijn voordeel kan uitpakken.
Waarom is reflexwerking belangrijk voor ondernemers?
Rechtszekerheid
Voor elke ondernemer, groot of klein, is het van cruciaal belang om een helder beeld te hebben van de juridische aspecten van een zakelijke relatie. De reflexwerking van algemene voorwaarden biedt een vangnet tegen oneerlijke handelspraktijken en kan ervoor zorgen dat jij als kleinere partij niet uitgebuit wordt.
Onderhandelingspositie
Goede kennis over reflexwerking kan jouw onderhandelingspositie versterken. Als je weet welke voorwaarden waarschijnlijk niet tegen je gebruikt kunnen worden, kun je met meer vertrouwen en gezag onderhandelen.
Minder kosten
Het begrijpen van de nuances van reflexwerking kan op de lange termijn leiden tot een aanzienlijke verlaging van juridische kosten. In het geval van een geschil kunnen zaken sneller worden opgelost als je al een goed begrip hebt van je rechten en plichten.
Conclusie
De reflexwerking van algemene voorwaarden is een complex maar essentieel onderwerp dat relevant kan zijn voor elke ondernemer. Het biedt niet alleen bescherming tegen oneerlijke voorwaarden, maar kan ook fungeren als een strategisch hulpmiddel in zakelijke onderhandelingen.
Het is sterk aanbevolen om professioneel juridisch advies in te winnen bij het opstellen of beoordelen van algemene voorwaarden. Dit kan helpen om valkuilen te vermijden en zorgt ervoor dat je contracten zo zijn opgesteld dat ze zowel jouw belangen als die van je zakelijke partner(s) beschermen.
Vragen of contact
Wil je je algemene voorwaarden laten checken of opstellen? Of heb je andere juridische vragen? Stuur dan jouw vraag in door middel van onderstaande knop, één van onze juridisch adviseurs zal dan zo snel mogelijk reageren! Je kunt ook direct een online consult inplannen.
Comments